Υπόμνημα για το νομοσχέδιο

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ
Υπόμνημα για το νομοσχέδιο


«Βελτιώσεις της ποινικής νομοθεσίας για τους ανήλικους δράστες και ίδρυση νομικού προσώπου για την πρόληψη και αντιμετώπιση της θυματοποίησης και της τέλεσης αξιόποινων πράξεων από ανήλικους»


Πέμπτη 15 Απριλίου 2010

Η Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων έχει ξεκινήσει εδώ και 2 χρόνια μία καμπάνια για την κατάργηση των φυλακών ανηλίκων υπό τον τίτλο «Κανένα Παιδί σε Κελί». Οι δράσεις που επέλεξε ήταν: ενημέρωση πολιτών σε γειτονιές και σταθμούς μετρό, συλλογή υπογραφών, εκδηλώσεις –συζητήσεις για την κατάργηση των φυλακών ανηλίκων, συμμετοχή στο διάλογο της διακομματικής της Βουλής για το σωφρονιστικό σύστημα, συνεργασία με άλλους φορείς προστασίας των δικαιωμάτων των κρατουμένων ή/και του παιδιού. Αποτέλεσμα αυτής ήταν η συλλογή ____ υπογραφών συμπολιτών μας που ζητάνε μέσω της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων την κατάργηση των φυλακών ανηλίκων και τη δημιουργία ανοιχτών δομών πρόνοιας και προστασίας των ανηλίκων.


Η εμπειρία που αποκομίσαμε, μας έδειξε ότι η κοινωνία έχει πλέον συνειδητοποιήσει ότι ο εγκλεισμός ανηλίκων ή/και μετεφήβων στη φυλακή, μόνο καταστροφικός μπορεί να είναι για την μετέπειτα ενήλικη ζωή τους. Άλλωστε, αυτό αποδεικνύουν και οι στατιστικές μελέτες που παρουσιάζουν ότι το 80% των ανηλίκων που είχαν καταδικαστεί σε εγκλεισμό, υποτροπίασαν και επέστρεψαν στη φυλακή στην ενήλικη ζωή τους. Δηλαδή το Κράτος απέτυχε να «σώσει» 8 στα 10 παιδιά, για τα οποία είχε αναλάβει την επιμέλεια.

Θεωρούμε ότι οι «βελτιώσεις» που προτείνει το υπουργείο Δικαιοσύνης στο νομοσχέδιο για την παραβατικότητα των ανηλίκων είναι σε ορθότερη κατεύθυνση αλλά κινούνται για μία ακόμα φορά στο πλαίσιο της μηδενικής ανοχής και της καταστολής. Η επισκόπηση στα αρχεία των ανήλικων κρατουμένων δείχνει ότι η συντριπτική πλειοψηφία τους καταδικάζεται σε φυλάκιση για αδικήματα που κινούνται στο πεδίο της ελαφράς εγκληματικότητας (κλοπές, χρήση ψυχότροπων ουσιών) ή αποτελούν μη νόμιμους μετανάστες που καταδικάζονται σε εγκλεισμό (υπό τη μορφή της διοικητικής κράτησης) έως ότου αποφασιστεί η απέλασή τους.

Θεωρούμε ότι το υπάρχον δίκαιο ανηλίκων δεν χρήζει μεταρρυθμίσεων αλλά αλλαγής πολιτικής. Η νεανική παραβατικότητα είναι ένα συχνό φαινόμενο, αλλά ταυτόχρονα παροδικό. Η ενδεχόμενη υπερβολική προσφυγή στα ποινικά μέσα –δηλαδή η επιβολή κατασταλτικών ποινών- έχει καταστροφικές στιγματιστικές συνέπειες για τα άτομα νεαρής ηλικίας, που ακόμα διαμορφώνουν το χαρακτήρα τους. Στο στιγματισμό ανηλίκων συμβάλλει και το ποινικό μητρώο ανηλίκων, το οποίο τους αποκλείει από οποιαδήποτε επαγγελματική αποκατάσταση στο δημόσιο τομέα και τους εμποδίζει να βρουν δουλειά και στον ιδιωτικό. Επιπλέον πολλές φορές το μητρώο στέκεται εμπόδιο ακόμα και να νοικιάσουν σπίτι ή να πάρουν κάποιο δάνειο για να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση. Για αυτό θεωρούμε ότι η κατάργηση του ποινικού μητρώου ανηλίκων επιβάλλεται προκειμένου να προστατευθεί το μέλλον τους μετά την έκτιση της ποινής.

Το Ελληνικό Δίκαιο Ανηλίκων διαμορφώθηκε με γνώμονα την αγωγή αντί της τιμωρίας, εστιάζοντας στην εξατομικευμένη μεταχείριση του ανήλικου παραβάτη. Ωστόσο, εμπεριέχει διατάξεις που κινούνται στο κατασταλτικό μοντέλο δικαιοσύνης και όχι πρόνοιας, οι οποίες έχουν οδηγήσει εκατοντάδες παιδιά στη φυλακή. Γι’ αυτό θα πρέπει να νομοθετηθεί ένα νέο Δίκαιο Ανηλίκων που θα έχει μοναδικό γνώμονα την προστασία του ανήλικου και την αποφυγή με κάθε τρόπο του στιγματισμού του (εγκλεισμός, ποινικό μητρώο, δημοσίευση του ονόματός του στα ΜΜΕ, δημοσίευση της φωτογραφίας του κλπ).



Ανήλικη παραβατικότητα



Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: 1/1/2003 εγκλείονταν 449 ανήλικοι, 1/1/2004 αυξήθηκαν στους 543, 1/1/2005 μειώθηκαν στους 445, 1/1/2006 μειώθηκαν στους 420, 1/1/2007 μειώθηκαν στους 376, 1/1/2008 αυξήθηκαν στους 446 και στις 1/1/2009 αυξήθηκαν στους 520. Σύμφωνα με άλλα στοιχεία που έδωσε το Υπουργείο στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» το 2004 οι κρατούμενοι ήταν 515, το 2005 μειώθηκαν στους 472, το 2006 μειώθηκαν στους 310, το 2007 αυξήθηκαν στους 628, το 2009 αυξήθηκαν στους 696 ενώ τον Μάρτιο του 2010 υπήρχαν 514 παιδιά στη φυλακή. Οι ανήλικοι κρατούμενοι αποτελούν μόλις το 0,44% του συνόλου των κρατουμένων (11.736 στις 1/1/2009). Αυτό αποδεικνύει την περιορισμένη κλίμακα της ανήλικης παραβατικότητας. Ωστόσο, για εμάς 514 παιδιά στη φυλακή σημαίνει τουλάχιστον 412 επιπλέον κρατούμενοι λίγα χρόνια αργότερα (αριθμός που αναλογεί 80% υποτροπής των ανηλίκων κρατουμένων). Για εμάς σημαίνει ότι το Κράτος αποτυγχάνει να σώσει 412 παιδιά και να τα βοηθήσει να έχουν μία ομαλή εφηβική άρα και ενήλικη ζωή. Από την άλλη η Στέγη Ανηλίκων στη Σύρο, για παράδειγμα, η οποία δεν προβλέπει σε καμία περίπτωση εγκλεισμό, ούτε πειθαρχικές ποινές, είναι στελεχωμένη με ψυχολόγο και εκπαιδευτικούς έχει καταφέρει να σώσει 9 στα 10 παιδιά που καταλήγουν στα δικαστήρια ανηλίκων. Γι’ αυτό θεωρούμε ότι υπεύθυνοι για αυτά τα παιδιά πρέπει να ορίζονται ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, εκπαιδευτικοί, άνθρωποι που έχουν την κατάρτιση και την υπομονή να αντιμετωπίσουν την ανήλικη παραβατικότητα και όχι σωφρονιστικοί υπάλληλοι, κλειδοκράτορες της ζωής και συμπεριφοράς των ανηλίκων μέσα στη φυλακή. Θεωρούμε ότι τα παιδιά πρέπει να εντάσσονται στο σχολικό περιβάλλον, στη γειτονιά τους, να παρέχεται βοήθεια στην οικογένεια και στον ανήλικο και όχι να αποκλείεται από το κοινωνικό σύνολο σε κάποια φυλακή.



Συνθήκες κράτησης



Η Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων έχει πραγματοποιήσει επισκέψεις στη φυλακή ανηλίκων του Αυλώνα ενώ βρίσκεται σε καθημερινή τηλεφωνική επαφή με τους ανήλικους κρατούμενους του Αυλώνα και του Βόλου.

Το περιβάλλον διαβίωσης των ανήλικων κρατουμένων είναι ακατάλληλο και αντιπαιδαγωγικό. Η εφηβική και μετεφηβική ηλικία καθορίζει τον χαρακτήρα του παιδιού ως ενήλικου ενώ ο τρόπος ζωής του, τον ακολουθεί ως βίωμα για όλη του τη ζωή.

Η φυλακή βρίσκεται έξω από τον ιστό της πόλης, της κοινωνίας, της οικογένειας. Ψηλοί τοίχοι χωρίζουν τα παιδιά από τους συνομηλίκους τους, από την οικογένειά τους, τη φυσιολογική ζωή. Το προαύλιο είναι τσιμεντένιο, χωρίς ίχνος πράσινου, χωρίς αθλητικές εγκαταστάσεις και χώρους διασκέδασης. Το σχολείο, που υπολειτουργεί, βρίσκεται μέσα στη φυλακή με αποτέλεσμα συμμαθητές των ανηλίκων να είναι συγκρατούμενοί τους. Τα βιώματά των μαθητών αυτών είναι ίδια με τα βιώματα των συμμαθητών τους. Μαθαίνουν ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος ζωής εκτός από αυτόν που οι ίδιοι βιώνουν. Τα επισκεπτήρια γίνονται με τζάμι και τηλέφωνο απαγορεύοντάς τους τη σωματική επαφή με τους συγγενείς τους. Ζουν σε ένα αυστηρό πρόγραμμα που επιτηρείται και ορίζεται από τους σωφρονιστικούς υπάλληλους, ανθρώπους που έχουν διοριστεί για να επιβάλλουν πειθαρχία, τάξη και υπακοή. Οι τοίχοι είναι ξεθωριασμένοι με υγρασίες ενώ το μοναδικό χρώμα που βλέπουν είναι το γκρι. Το φαγητό, όπως καταγγέλλουν τα παιδιά, είναι ακατάλληλο και δεν επαρκεί για όλους. Η μοναδική επικοινωνία με την υπόλοιπη κοινωνία είναι δια μέσω της οικογένειάς τους –που οι στατιστικές πάλι δείχνουν ότι πρόκειται συνήθως για ασταθές περιβάλλον.

Από την άλλη στη φυλακή ανηλίκων του Βόλου, λόγω του υπερπληθυσμού η διεύθυνση θεώρησε ως μέτρο αποσυμφόρησης την μετατροπή δυο από τις σχολικές αίθουσες σε θάλαμο κρατουμένων. Σύμφωνα με καταγγελίες κρατουμένων στην Πρωτοβουλία, 15 παιδιά συνωστίζονται σε θαλάμους των 10 ατόμων, ενώ το ζεστό νερό -όπως είναι αυτονόητο- δεν επαρκεί για όλα.

Επιβάλλονται πειθαρχικές ποινές (δηλαδή περαιτέρω του εγκλεισμού ποινές) στους απείθαρχους ανήλικους κρατούμενους (άρθρο 68 Ν2776/1999). Ενδεικτικά πειθαρχικά παραπτώματα θεωρούνται: απείθεια στις νόμιμες εντολές του προσωπικού του καταστήματος, άσκηση ή απειλή άσκησης βίας κατά μελών του προσωπικού (Σημ: απειλή μπορεί να αποτελέσει και η εξύβριση, διόλου απίθανη για έναν οργισμένο έφηβο που βρέθηκε στη φυλακή στα 16 του χρόνια), καταστροφή περιουσιακών στοιχείων του καταστήματος, ψευδής απόπειρα αυτοκτονίας ή αυτοτραυματισμός ή κατάποση ξένων αντικειμένων για αποφυγή εκπλήρωσης υποχρεώσεων ή για επίτευξη ευεργετήματος (Σημ: τιμωρείται, δηλαδή, ο ανήλικος που βρίσκεται σε ψυχολογική σύγχυση και βλάπτει τον εαυτό του. Αντί φροντίδας και μέριμνας επιβάλλεται καταστολή), παρότρυνση άλλου κρατούμενου για διάπραξη των παραπτωμάτων όλων των κατηγοριών κλπ. Οι πειθαρχικές ποινές (άρθρο 69 Ν2776/1999) που επιβάλλονται είναι: απομόνωση από 1 έως 10 μέρες (σύμφωνα με το νόμο επιβάλλεται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις αλλά η εμπειρία μας έχει δείξει το αντίθετο), μεταγωγή, στέρηση της δυνατότητας συμμετοχής σε εργασία ή πρόγραμμα επαγγελματικής κατάρτισης. Η επιβολή πειθαρχικών ποινών αυξάνει το χρόνο εγκλεισμού σε κάποιες περιπτώσεις. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις όπου επιβάλλονται, αποκλείει τους ανήλικους όχι μόνο από τα προγράμματα κατάρτισης αλλά μέχρι και από το σχολείο (αφού για τη συμμετοχή του απαγορεύεται να έχει ο κρατούμενος πειθαρχικές ποινές). Ακόμα έχουμε δεχτεί καταγγελίες για πειθαρχικές ποινές κατάσχεσης της τηλεόρασης ή του ραδιοφώνου, απαγόρευσης τηλεφωνικής επικοινωνίας, ακόμα και απαγόρευσης επισκεπτηρίων. Τέλος οι πειθαρχικές ποινές αποκλείουν κρατούμενους από το να εγκριθεί η αίτησή τους για άδεια ή και υφ' όρων απόλυσης. Γι΄ αυτό θεωρούμε επιτακτική την κατάργηση των πειθαρχικών ποινών.

Ο νόμος προβλέπει τη δυνατότητα επιβολής ημιελεύθερης διαβίωσης, η οποία ωστόσο δεν έχει εφαρμοστεί σε καμία περίπτωση. Η ημιελεύθερη διαβίωση «έχει ως σκοπό την επαγγελματική ή άλλη απασχόληση των ανηλίκων έξω από τα καταστήματα κράτησης χωρίς διαρκή επιτήρησή τους». Βέβαια, θεωρούμε ότι η ημιελεύθερη διαβίωση θα πρέπει να επιβάλλεται ως έσχατη ποινή αντί της έσχατης ποινής του εγκλεισμού, και όχι όπως ορίζει ο νόμος ως στάδιο επανένταξης «πριν το καθεστώς πλήρους ελευθερίας» (άρθρο 59 Ν2776/1999). Θεωρούμε ότι θα είναι πολύ πιο ευεργετικό για έναν κρατούμενο παραβάτη να βρίσκεται εντός της κοινωνίας την υπόλοιπη μέρα και να επιστρέφει το βράδυ παρά να βρίσκεται σε συνεχή εγκλεισμό.



Ανήλικες κρατούμενες



Για τις ανήλικες κρατούμενες δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία επίσημα αλλά σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Ελευθεροτυπία τον Μάρτιο του 2010, υπήρχαν 29 ανήλικες. Θεωρούμε ότι οι ανήλικες κρατούμενες, τα κορίτσια, υπόκεινται σε ακόμα σκληρότερες συνθήκες από ότι τα αγόρια αφού λόγω της ακόμα μικρότερης παραβατικότητάς τους εγκλείονται μαζί με ενήλικες κρατούμενες. Ο συγχρωτισμός των ανηλίκων κοριτσιών με τις ενήλικες κρατούμενες είναι ακόμα περισσότερο στιγματιστικός και ψυχοφθόρος αφού βρίσκονται σε καθημερινή επαφή με την ενήλικη εγκληματικότητα. Επιπλέον τα κορίτσια επιβάλλονται σε κολπικό έλεγχο, όπως και οι γυναίκες. Η σκέψη και μόνο ότι 16χρονα κορίτσια (των οποίων το έγκλημα είναι μικροκλοπές ή χρήση ψυχότροπων ουσιών) αναγκάζονται να κάτσουν στη γυναικολογική καρέκλα για να ελεγχθεί ο κόλπος τους αν φέρουν απαγορευμένα είδη στη φυλακή, ενισχύει αυτόματα την πεποίθησή μας ότι η φυλακή δεν είναι χώρος για ένα παιδί.



Ανήλικοι υπόδικοι κρατούμενοι



Το 50% των ανήλικων κρατουμένων είναι υπόδικοι. Πρόκειται δηλαδή για ανήλικους που φυλακίζονται κατά παράβαση του τεκμηρίου αθωότητας χωρίς να έχουν δικαστεί. Το Δίκαιο Ανηλίκων έχει θεσμοθετηθεί έτσι ώστε να υπάρχουν αρκετές δικλείδες ασφαλείας που θα αποτρέπουν τον εγκλεισμό των ανηλίκων κρατουμένων. Ωστόσο η εφαρμογή του νόμου αποδεικνύει ότι οι δικλείδες αυτές αφήνουν «παραθυράκια» που επιτρέπουν 1 στους 2 ανήλικους κρατούμενους που βρίσκονται στη φυλακή να εγκλείονται χωρίς καν να έχουν δικαστεί για το αδίκημα που διέπραξαν. Με άλλα λόγια επιβάλλεται η λογική της μηδενικής ανοχής σε παιδιά που δεν έχει αποφασιστεί ακόμα από το δικαστήριο αν χρήζουν σωφρονιστικού εγκλεισμού.



Κρατούμενοι «χωρίς χαρτιά»



Στο κατάστημα κράτησης ανηλίκων Βόλου υπάρχουν αυτή τη στιγμή 123 ανήλικοι κρατούμενοι, η πλειοψηφία των οποίων είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι μετανάστες που το μόνο τους έγκλημα είναι ότι μπήκαν παράνομα στη χώρα μας ή ανήλικοι μετανάστες που παραβατούν ως απόρροια της οικονομικής τους κατάστασης (μικροκλοπές). Επιπλέον τουλάχιστον οι μισοί κρατούμενοι στην Αυλώνα είναι μετανάστες «χωρίς χαρτιά». Θεωρούμε ότι για αυτά τα παιδιά ένα κράτος πρόνοιας θα έπρεπε να αποτελέσει δίχτυ προστασίας. Το να φτάσουν ανήλικοι να φεύγουν από τη χώρα τους και να ταξιδεύουν μόνοι τους για μία καλύτερη ζωή μακριά από πόλεμο ή/ και φτώχεια δεν πρέπει να τιμωρείται. Ίσα ίσα αυτά τα παιδιά θα έπρεπε να φιλοξενούνται σε δομές ένταξης στην κοινωνία και να προστατεύονταν ώστε να μην βρίσκονται σε επαφή με το έγκλημα για να μπορέσουν να εξελιχθούν ευσυνείδητοι και νομοταγείς ενήλικες.





Μετά την αποφυλάκιση



Οι ανήλικοι κρατούμενοι όταν αποφυλακίζονται έρχονται αντιμέτωποι με την κοινωνία που τους έχει αποκλείσει. Δεν βρίσκουν δουλειά, έχουν σπάσει οι οικογενειακοί δεσμοί και στη γειτονιά τους είναι δακτυλοδειχτούμενοι. Η κατάργηση του ποινικού μητρώου είναι ένα πρώτο βήμα για την επαγγελματική τους κυρίως αποκατάσταση. Ωστόσο, η ανυπαρξία δομών επανένταξης και στήριξης των αποφυλακισμένων είναι η μεγαλύτερη αιτία που οδηγεί τους ανήλικους από την παραβατικότητα στην εγκληματικότητα. Η «ΕΠΑΝΟΔΟΣ», σύμφωνα με τους αποφυλακισμένους, δεν μπορεί να τους στηρίξει. Θεωρούμε ότι σε κάθε δήμο θα έπρεπε να δημιουργηθεί γραφείο επανένταξης κρατούμενων, το οποίο θα τους παρέχει δουλειά, σπίτι και ψυχολογική υποστήριξη. Ακόμα τα επιδόματα αποφυλάκισης που παρέχονται από τον ΟΑΕΔ είναι τόσο γραφειοκρατικά και ελάχιστα, με πολλούς περιορισμούς για συγκεκριμένες κατηγορίες πρώην κρατουμένων (χρήστες ψυχότροπων ουσιών) και ουσιαστικά είναι ανύπαρκτα βοηθήματα. Ένα ταμείο πρόνοιας και οικονομικής στήριξης αποφυλακισθέντων θα είναι ευεργετικό για όλους όσοι αποφυλακίζονται και δεν έχουν πόρους για να συνεχίσουν την ζωή τους.



















Επί του νομοσχεδίου



Με το νομοσχέδιο «Βελτιώσεις της ποινικής νομοθεσίας για τους ανήλικους δράστες και ίδρυση νομικού προσώπου για την πρόληψη και αντιμετώπιση της θυματοποίησης και της τέλεσης αξιόποινων πράξεων από ανήλικους» επέρχονται κάποιες αποσπασματικές βελτιώσεις στη νομοθεσία περί ανηλίκων, οι οποίες σε καμία περίπτωση δεν αντιμετωπίζουν τα σοβαρά προβλήματα της ποινικής μεταχείρισής τους με ριζοσπαστικό τρόπο, ενώ οι όποιες τροποποιήσεις σταματούν στην πόρτα της φυλακής ή του ιδρύματος, δεδομένου ότι δεν γίνεται καμία αναφορά στις συνθήκες κράτησης των ανηλίκων.



Ειδικότερα:



Άρθρο 1

Με το πρώτο άρθρο τροποποιείται το άρθρο 54 του Ποινικού Κώδικα εις τρόπον ώστε να μειωθεί η ελάχιστη και η μέγιστη διάρκεια κράτησης σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων. Αυτή διαμορφώνεται σε έξι μήνες έως πέντε έτη, αν για την πράξη που τελέστηκε ο νόμος απειλεί κάθειρξη μέχρι δέκα ετών για τους ενήλικες (ενώ προβλεπόταν ποινή από έξι μήνες έως δέκα έτη) και σε δύο έως δέκα έτη αν η απειλούμενη ποινή είναι πρόσκαιρη κάθειρξη μεγαλύτερη των δέκα ετών ή ισόβια (ενώ προβλεπόταν από πέντε έως είκοσι έτη). Παράλληλα προβλέπεται η δυνατότητα «σε εξαιρετικές περιπτώσεις ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων που απειλούνται με ισόβια κάθειρξη ή κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών», το δικαστήριο να επιβάλλει κράτηση μέχρι δεκαπέντε ετών.

Όπως προκύπτει οι ποινές των ανηλίκων παραμένουν εξοντωτικές, ακόμη κι αν δεν συμμερίζεται κανείς την άποψη για την πλήρη κατάργηση των φυλακών ανηλίκων, ενώ η ασάφεια του νόμου περί «εξαιρετικών περιπτώσεων» και «ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων» είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα οδηγήσει στην επιβολή ποινής 15 ετών για τη δεύτερη κατηγορία αδικημάτων.



Άρθρο 2

Με το δεύτερο άρθρο τροποποιείται το άρθρο 126 του Ποινικού Κώδικα και προβλέπεται ότι σε ανήλικο δράστη μέχρι 15 ετών επιβάλλονται μόνο αναμορφωτικά μέτρα, καθώς και το 127 Π.Κ., σύμφωνα με το οποίο φυλάκιση σε κατάστημα κράτησης νέων επιβάλλεται πλέον μόνο στους ανηλίκους που έχουν συμπληρώσει τα 15 έτη (από 13 που ήταν), σε περίπτωση που κριθεί ότι δεν επαρκούν τα αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, και εφόσον η πράξη τους είναι κακούργημα «και ο ποινικός σωφρονισμός κρίνεται απολύτως αναγκαίος, ενόψει της προσωπικότητας του ανηλίκου και του γεγονότος ότι η υπό κρίση αξιόποινη πράξη εμπεριέχει στοιχεία βίας, στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας ή αποτελεί μέρος ευρύτερης εγκληματικής δραστηριοποίησής του».

Δυστυχώς με το άρθρο αυτό και τη γενική αναφορά στα θεραπευτικά ή αναμορφωτικά μέτρα που προβλέπονται από τον Π.Κ. πλην όμως στην πράξη τα περισσότερα από αυτά δεν εφαρμόζονται ή είναι κενά περιεχομένου, (ενδεικτικά ακόμα και η ανάθεση της επιμέλειας ανηλίκου σε επιμελητή ανηλίκων στην ουσία πρόκειται για κενό γράμμα όταν πρόκειται για μια υπηρεσία υποστελεχωμένη και με προσωπικό χωρίς ειδική εκπαίδευση που ελάχιστα μπορεί να προσφέρει στον ανήλικο ανεξάρτητα από τις καλές προθέσεις αυτών που τη στελεχώνουν, ενώ ούτε λόγος για κάποια άλλα από τα αναμορφωτικά μέτρα που ο νόμος προβλέπει πχ. φοίτηση του ανηλίκου σε σχολές, παρακολούθηση κοινωνικών και ψυχολογικών προγραμμάτων, παροχή κοινωφελούς εργασίας κοκ) είναι σαφές ότι τα μέτρα αυτά αποτελούν στην πλειοψηφία τους ευχολόγια, ενώ ο ποινικός σωφρονισμός (και πάλι λόγω της αοριστίας της διάταξης) θα αποτελέσει τον κανόνα για τους ανήλικους, με την εξαίρεση ίσως των τροχαίων παραβάσεων, που προς το παρόν αποτελούν ικανή και αναγκαία συνθήκη για να καταλήξει ένας μεγάλος αριθμός ανηλίκων στη φυλακή.



Άρθρο 3



Με το άρθρο αυτό τροποποιείται το άρθρο 129 Π.Κ. και θεσμοθετείται το (θα έπρεπε) αυτονόητο δικαίωμα ακρόασης του ανηλίκου στο Τριμελές δικαστήριο που αποφασίζει για την υπό όρους απόλυσή του, ήτοι το δικαίωμα του να παρασταθεί αυτοπροσώπως ή με συνήγορο.

Η διάταξη αναμφισβήτητα κινείται σε σωστή κατεύθυνση, με την αυτονόητη διευκρίνιση ότι δεν μπορεί να αναμένεται από ένα παιδί 16-17 ετών να υποστηρίξει αποτελεσματικά τα δικαιώματά του χωρίς δικηγόρο. Αντιθέτως είναι επιβεβλημένο να παρίσταται με συνήγορο που πρέπει να του διορίζει το κράτος, όταν δεν έχει τις οικονομικές δυνάμεις να διορίσει ο ίδιος ο ανήλικος συνήγορο της επιλογής του.



Άρθρο 4



Με το άρθρο αυτό τροποποιείται το άρθρο 7 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας ως προς τη σύνθεση και τη διάρκεια της θητείας των δικαστών ανηλίκων. Συγκεκριμένα προβλέπεται ότι ο Πρόεδρος του δικαστηρίου θα είναι Πρόεδρος Πρωτοδικών (και όχι πρωτοδίκης) με τριετή (από διετή) θητεία, που μπορεί να ανανεώνεται για μια 3ετία ακόμα. Παράλληλα διατυπώνεται το ευχολόγιο οι δικαστές ανηλίκων να έχουν παρακολουθήσει ειδικά σεμινάρια που θα (!) οργανώνει η Εθνική Σχολή Δικαστών ή να έχουν κάνει ειδικές μεταπτυχιακές σπουδές ή διδακτορικό.

Δηλαδή όχι μόνο δεν ορίζονται ειδικοί δικαστές για τους ανήλικους, αλλά αντιθέτως διαιωνίζεται εις βάρος των ανηλίκων το καθεστώς του αυτοσχεδιασμού των δικαστών που όχι μόνο ειδικές σπουδές δεν έχουν (αν υπάρχουν τέτοιοι δικαστές ας μας τους υποδείξουν) αλλά έχουν συνηθίσει να ρίχνουν «καμπάνες» και δεν αλλάζουν τόσο εύκολα συνήθειες επειδή θα υπηρετήσουν για μια 3ετία σε δικαστήριο ανηλίκων.

Επιπλέον τίποτα δεν προβλέπεται για υποχρεωτικές επισκέψεις τους σε φυλακές και ιδρύματα ανηλίκων ως κομμάτι της εκπαίδευσή τους, κάτι που ίσως θα οδηγούσε σε μια ευαισθητοποίηση τους κατά την επιβολή της ποινής τουλάχιστον.



Άρθρο 5



Με το άρθρο προστίθεται εδάφιο στο άρθρο 45Α του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, σύμφωνα με το οποίο απαιτείται πλέον ακρόαση του ανηλίκου «εφόσον αυτή είναι εφικτή» (!) κατά τη διερεύνηση από τον εισαγγελέα της δυνατότητας να απόσχει από την ποινική δίωξη αν η τελεσθείσα πράξη είναι πταίσμα ή πλημμέλημα.

Και εδώ εκτός από την αδυναμία να γίνει κατανοητό πότε η ακρόαση δεν είναι εφικτή, δεν γίνεται λόγος για υποχρεωτική παράσταση του ανηλίκου με δικηγόρο, η οποία είναι αναγκαία και η μόνη ικανή ώστε να διασφαλιστούν τα δικαιώματά του για τους λόγους που προαναφέρθηκαν.



Άρθρο 6



Αφορά ρυθμίσεις για την αρμοδιότητα των δικαστηρίων ανηλίκων ώστε να συμβαδίζουν με τις αλλαγές στο ουσιαστικό ποινικό δίκαιο που προαναφέρθηκαν.



Άρθρο 7



Με το άρθρο αυτό θεσμοθετείται πλέον ρητά ότι τα αδικήματα που τελούνται από ανήλικους δεν δικάζονται ποτέ ως αυτόφωρα.



Άρθρο 8



Με το άρθρο τροποποιείται το άρθρο 282 περί προσωρινής κράτησης, η οποία μπορεί να επιβληθεί πλέον μόνο σε ανηλίκους που έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος εφόσον για την πράξη απειλείται ποινή κάθειρξης τουλάχιστον 10 ετών, η οποία μπορεί να διαρκεί μέχρι έξι μήνες, χωρίς δυνατότητα παράτασης. Επιπλέον προστίθεται ότι η παραβίαση των περιοριστικών όρων που τυχόν έχουν επιβληθεί, δεν μπορεί να οδηγήσει «από μόνη της» σε προσωρινή κράτηση.

Είναι σαφές ότι παρά τη μείωση του πληθυσμού των φυλακών ανηλίκων που θα επιφέρει η διάταξη με τη μείωση της διάρκειάς της, είναι πραγματικά λυπηρό να μη γίνεται το βήμα αν όχι της κατάργησης των φυλακών ανηλίκων, τουλάχιστον της προφυλάκισής τους για προφανείς λόγους, με αποτέλεσμα οι υπόδικοι ανήλικοι να αποτελούν σήμερα το 50% του πληθυσμού των φυλακών (τα στοιχεία παρουσιάστηκαν σε εκδήλωση του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης τον Οκτώβριο του 2009). Αυτό προφανώς δεν θα αλλάξει με τον νέο νόμο (όπως δεν άλλαξε ούτε για τους ενήλικους παρά την αυστηροποίηση των προϋποθέσεων του νόμου), απλώς θα μειωθεί η διάρκεια της προσωρινής κράτησης, χωρίς να παύει να τον στιγματίζει και να καταστρέφει τη ζωή του με πολλούς και ποικίλους τρόπους.



Άρθρο 9



Με το άρθρο προστίθεται στο άρθρο 340 Κ.Π.Δ. σύμφωνα με την οποία ο ανήλικος μπορεί να παρίσταται με δικηγόρο, αλλά υποχρεωτικά εμφανίζεται και προσωπικά ενώ διορίζεται υποχρεωτικά συνήγορος από το δικαστήριο για τα κακουργήματα, εφόσον δεν έχει οριστεί από τον ίδιο τον ανήλικο.

Η υποχρεωτική αυτοπρόσωπη εμφάνιση του κατηγορουμένου ανηλίκου, αποτυπώνει όλη την νοοτροπία του νομοσχεδίου, σύμφωνα με την οποία δικάζεται όχι μόνο η πράξη, ανεξάρτητα από τη βαρύτητά της, αλλά και η εν γένει προσωπικότητα του ανηλίκου φερόμενου ως δράστη, γεγονός που συχνά αποβαίνει εις βάρος του, αν το «στυλ» και η «συμπεριφορά» του δεν συμφωνούν με την ηθική του δικαστή ή αν δεν προβεί σε δήλωση μετανοίας ακόμη και για το πιο ασήμαντο αδίκημα.

Περαιτέρω, αν και η καθιέρωση της υποχρεωτικής παράστασης δικηγόρου στα κακουργήματα είναι θετική και επιβεβλημένη (και ισχύει έτσι κι αλλιώς για τους ενήλικες) το ίδιο θα έπρεπε να ισχύει και για τα υπόλοιπα αδικήματα ανεξαρτήτως της απειλούμενης ποινής.



Άρθρο 10



Στο άρθρο αυτό περιέχονται κάποιες επουσιώδεις τροποποιήσεις για τα Ιδρύματα Αγωγής ανηλίκων: προηγούμενη υποχρεωτική ακρόαση του ανηλίκου από τον δικαστή ανηλίκων ο οποίος ορίζει και η μέγιστη διάρκεια εγκλεισμού, εναρμόνιση με τα όρια ανηλικότητας που προβλέπονται από τον Π.Κ. (8-18) και μια σειρά ευχολόγια για τη μετατροπή των ιδρυμάτων αυτών σε χώρους πραγματικής ανάπτυξης της προσωπικοτήτων και των δεξιοτήτων των ανηλίκων καθώς και πρόληψης διάπραξης αξιόποινων πράξεων.

Δυστυχώς η πραγματικότητα έχει δείξει ότι τέτοια ιδρύματα αντιβαίνουν σε όλες τις σύγχρονες παιδαγωγικές, ψυχολογικές, κοινωνιολογικές απόψεις, ενώ ακριβώς οδηγούν τους ανηλίκους στη χρήση ναρκωτικών και την παραβατική συμπεριφορά τους μετά την έξοδό τους από αυτά. Το νομοσχέδιο, χωρίς συγκεκριμένο τρόπο διατυπώνει στην ουσία προτάσεις, οι οποίες ακόμη και αν κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση, είναι αδύνατον να πραγματοποιηθούν χωρίς πόρους, προσωπικό και αλλαγή της λειτουργίας τους που είναι παρόμοια της φυλακής χωρίς να ονομάζεται έτσι.



Άρθρο 11



Με το άρθρο επέρχονται κάποιες τροποποιήσεις σχετικά με τις Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων, οι οποίες προς το παρόν συχνά υπολειτουργούν, πράγμα που θα συνεχιστεί εάν δεν διατεθούν πόροι και προσωπικό για την πρόληψη. Αξιοσημείωτο είναι ότι στο διοικητικό συμβούλιο προβλέπεται να συμμετέχει εκπρόσωπος της εκκλησίας.



Άρθρο 12



Με το άρθρο προβλέπεται η ίδρυση νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με την επωνυμία «Κέντρο πρόληψης και αντιμετώπισης της θυματοποίησης και της εγκληματικότητας των ανηλίκων».





Συμπεράσματα



Θεωρούμε ότι η αντιμετώπιση της ανήλικης παραβατικότητας θα πρέπει να αλλάξει ριζικά με την κατάργηση των φυλακών ανηλίκων και τη δημιουργία ανοιχτών δομών φροντίδας που θα υπάγονται στο υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Τα παιδιά χρειάζονται κοινωνική μέριμνα και προστασία και όχι κελιά και απομόνωση. Είναι πλέον αναγκαίο και η ελληνική κοινωνία να υιοθετήσει το μοντέλο πρόληψης και πρόνοιας παραγκωνίζοντας τη λογική της καταστολής και μηδενικής ανοχής. Κάθε ανήλικος κρατούμενος συνεπάγεται σε έναν ακόμα ενήλικο κρατούμενο λίγα χρόνια μετά. Κάθε παιδί που κλείνουμε στη φυλακή συνεπάγεται σε μία ακόμα αποτυχία της κοινωνίας να το σώσει. Το Κράτος οφείλει να κάνει την αρχή και να δώσει το παράδειγμα στην υπόλοιπη κοινωνία ώστε να προστατευτούν αυτά τα παιδιά. Κανένα παιδί σε κελί.



Χάρτης για την αντιμετώπιση της ανήλικης παραβατικότητας



• Κατάργηση των φυλακών ανηλίκων

• Δημιουργία ανοιχτών δομών φροντίδας και προστασίας ανηλίκων

• Κατάργηση του ποινικού μητρώου

• Κατάργηση των πειθαρχικών ποινών

• Κατάργηση της προφυλάκισης

• Εφαρμογή του μέτρου της ημιελεύθερης διαβίωσης αντί του εγκλεισμού

• Απαγόρευση εγκλεισμού ανηλίκων κρατουμένων με ενήλικους

• Απαγόρευση κολπικού και πρωκτικού ελέγχου

• Στελέχωση των δομών με εξειδικευμένο προσωπικό και όχι με σωφρονιστικούς υπαλλήλους

• Κατάργηση του μέτρου της διοικητικής κράτησης

• Οι δομές αντιμετώπισης ανήλικης παραβατικότητας να υπάγονται στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και όχι στο υπουργείο Δικαιοσύνης

• Δημιουργία γραφείου επανένταξης κρατουμένων

• Δημιουργία ταμείου πρόνοιας και οικονομικής στήριξης αποφυλακισθέντων

• Ειδική κατάρτιση των δικαστών και εισαγγελέων