Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων
ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
Κυριακή 16 Νοεμβρίου 2008
Ο ένας ήταν ναρκομανής και… καθαρίσαμε. Ο άλλος ήταν επίσης ναρκομανής και επίσης καθαρίσαμε. Ο τρίτος –τι να βρούμε να πούμε;– ήταν ψυχασθενής και επίσης καθαρίσαμε. Τι είναι άλλωστε τρεις άνθρωποι και μάλιστα κρατούμενοι; Κάπως έτσι, επιχειρούν κύκλοι του υπουργείου να αντιμετωπίσουν τους δύο θανάτους σε Χίο και Γρεβενά, αλλά και την απόπειρα αυτοκτονίας του τρίτου.
Μα, ακόμα και αν έτσι είναι, ποιον προσπαθούν να πείσουν; Γιατί, αν οι δύο νεκροί σε Χίο και Γρεβενά δεν ήταν παρά δύο ασθενείς τοξικοεξαρτημένοι, η πραγματική τους θέση δεν ήταν στα κελιά, αλλά σε θεραπευτικά κέντρα. Και αν ο τρίτος ήταν ψυχασθενής, η θέση του δεν ήταν στην «τρέλα» των φυλακών, αλλά σε μονάδα θεραπευτικής αγωγής.
Και οι τρεις ήταν θύματα της φυλακής. Οι πραγματικοί θύτες είναι οι μεσαιωνικές συνθήκες κράτησης και αυτοί που τις έχουν δημιουργήσει. Το υπουργείο Δικαιοσύνης επιχειρεί να αποσείσει τις τεράστιες ευθύνες του, παρουσιάζοντας τους, ως μη απεργούς πείνας. Δεν αντιλαμβάνεται ότι χειροτερεύει τη θέση του, καθώς αποκαλύπτει σε όλο του το μεγαλείο τη φρίκη της φυλακής και το δίκαιο των αιτημάτων των κρατουμένων.
Είναι σαφές ότι η φυλακή, όχι μόνο δεν προστατεύει τους κρατούμενους, αλλά αντίθετα όλη η δομή της, οδηγεί στην εξόντωση τους.
Ποιος, άραγε, δεν γνωρίζει ότι τα ναρκωτικά κάνουν βόλτες μέσα στη φυλακή; Και ποιος δεν γνωρίζει ότι τα συρματοπλέγματα, ο εγκλεισμός, η τιμωρία, ο φόβος, τα βασανιστήρια, μπορούν να τρελάνουν ακόμη και τον πιο «γνωστικό» άνθρωπο;
Ήρθε η ώρα για μια μεγάλη τομή στο λεγόμενο σωφρονιστικό σύστημα. Είναι ντροπή οι πραγματικοί θύτες να δαιμονοποιούν τα θύματά τους, να τα διασύρουν για να κρύψουν το σαθρό τους οικοδόμημα.
Παρά τις σκόπιμες φημολογίες περί φθίνουσας πορείας του απεργιακού αγώνα των κρατουμένων, οι φυλακές αντιλαλούν.
Οι κρατούμενοι/ες δίνουν μαθήματα αγώνα και αξιοπρέπειας.
Ακολουθεί αναλυτική απάντηση της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων στις εξαγγελίες του υπουργείου Δικαιοσύνης.
Αναλυτικές θέσεις της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων σχετικά με τα εξαγγελλόμενα μέτρα του υπουργείου Δικαιοσύνης
Οι εξαγγελίες του υπουργείου Δικαιοσύνης, όπως περιέχονται στο Δελτίο Τύπου που εξέδωσε στις 14-11- 2008, δεν απαντούν στα προβλήματα που σωρεύτηκαν στις φυλακές και οδήγησαν στη μαζική κινητοποίηση και δεν ικανοποιούν τις προσδοκίες των κρατούμενων απεργών πείνας. Παρά το γεγονός ότι το υπουργείο αναγνωρίζει την αθλιότητα που επικρατεί στις φυλακές και το δίκαιο των αιτημάτων των κρατουμένων δεν ικανοποιεί κανένα ουσιαστικό αίτημά τους.
Επισημαίνουμε για μια ακόμη φορά ότι οι ανακοινώσεις του υπουργείου:
- Δεν περιέχουν συγκεκριμένα μέτρα αλλά αποτελούν γενικές, αόριστες και συχνά αντιφατικές εξαγγελίες.
- Δεν περιέχουν κανένα χρονοδιάγραμμα εφαρμογής και καμία σχετική δέσμευση.
- Δεν περιλαμβάνουν κανένα άμεσο μέτρο για την επείγουσα ρύθμιση των πιο επιτακτικών από τα ζητήματα που θέτουν οι κρατούμενοι, όπως έχει ζητηθεί.
- Αφήνουν ανέγγιχτα τα πιο κρίσιμα ζητήματα.
Ούτως ή άλλως, στην κρίσιμη φάση στην οποία βρίσκονται οι φυλακές σήμερα κανένα βήμα δεν μπορεί να γίνει αν δεν απαντήσει θετικά ο υπουργός στο αίτημα να συναντηθεί με την Επιτροπή Κρατουμένων για να συζητήσει τα προβλήματα και τα αιτήματά τους.
Ειδικότερα σημειώνουμε αναλυτικά τα ακόλουθα:
1. Όσον αφορά τα πειθαρχικά
Αντί της ζητούμενης από τους κρατούμενους άμεσης κατάργησης της σωρευτικής άθροισης του χρόνου διαγραφής των πειθαρχικών ποινών και αποσύνδεσης από την άδεια και την υφ’ όρον απόλυση, εξαγγέλλεται ρύθμιση για την συγχώνευσή τους. Το μέτρο δεν καλύπτει το αίτημα.
Εξαγγέλλεται, εξάλλου, μείωση του χρόνου παραγραφής για τις μικρές πειθαρχικές ποινές (κατηγορίας 1β και γ του άρθρου 69 του Κώδικα) ενώ παραμένουν εκτός ρύθμισης οι σοβαρότερες της κατηγορίας 1α (ενδεικτικά σημειώνουμε ότι το πρώτο πειθαρχικό αδίκημα της κατηγορίας Α είναι η «απείθεια» (όπως «άρνηση παροχής οφειλόμενης υπηρεσίας») σε εντολή σωφρονιστικού υπαλλήλου.
Ούτε για τη μία ούτε για την άλλη ρύθμιση υπάρχει συγκεκριμένη πρόβλεψη για το πώς και πότε θα υλοποιηθούν και δεν προκύπτει αν πρόκειται για ρυθμίσεις έκτακτες (εφάπαξ) ή διαρκείς (τροποποιήσεις των σχετικών διατάξεων του νόμου).
Με τον τρόπο αυτό, οι εξαγγελίες δεν απαντούν στο αίτημα που είναι και το πρώτο από αυτά που θέτουν οι κρατούμενοι και παραμένει άλυτο. Συγκεκριμένα:
- Το αίτημα για την άμεση κατάργηση της διάταξης του άρθρου 69 παρ. 4 εδάφιο β΄ του νόμου 2776/99 που προβλέπει την αθροιστική σώρευση, για να μην έχουν τα πειθαρχικά συνέπεια την αυθαίρετη επιμήκυνση της παραμονής του κρατουμένου στη φυλακή, χωρίς δικαστική απόφαση, χωρίς έγκλημα και χωρίς ποινή.
- Το αίτημα για τη διαγραφή των μέχρι σήμερα πειθαρχικών ποινών, σε αντιστάθμιση της αδικίας που έχουν υποστεί οι κρατούμενοι από την αυθαίρετη χρήση του μέτρου.
- Και το αίτημα για άμεση εγκύκλιο προς τις φυλακές που να καλεί τους αρμόδιους άμεσα κατ’ εφαρμογήν της ευρωπαϊκής Σύστασης REC (2006) 2 να απέχουν από την καταχρηστική χρήση του μέτρου και να υποδεικνύει ότι η επιβολή μιας πειθαρχικής ποινής μπορεί να δικαιολογείται μόνον σε εξαιρετικές περιπτώσεις και να αποτελεί το έσχατο μέτρο καταφυγής, όπως στην παραπάνω Σύσταση ορίζεται (άρθρο 56).
2. Όσον αφορά τη ρύθμιση για την ταχύτερη υπό όρους απόλυση
Το υπουργείο εξαγγέλλει έκτακτες διατάξεις επιτάχυνσης της υφ’ όρον απόλυσης για τις ποινές μέχρι 5 χρόνια.
Σημειώνουμε επ’ αυτών ότι:
Η εξαγγελία, όπως διατυπώνεται, σημαίνει μείωση του χρόνου παραμονής στις φυλακές των κρατουμένων για πλημμελήματα έως 5 μήνες για όσους κρατούνται με ποινές έως 2 χρόνια, και 2-4 μήνες στις ποινές άνω των 2 χρόνων, με αναλογική αύξηση αν εφαρμοσθεί η διάταξη και σε πάνω από 5 χρόνια πλημμεληματικές ποινές, ενώ αν υπολογίσουμε και τη δυνατότητα ευεργετικού υπολογισμού, για τους κρατούμενους που μπορούν να έχουν πρόσβαση σε εργασία, το όφελος περιορίζεται σε 2,5 στην πρώτη περίπτωση και 1-2 μήνες στη δεύτερη.
Στην πρόταση του υπουργείου και πάλι δεν υπάρχει χρονοδιάγραμμα και δεν ορίζεται πώς και πότε θα υλοποιηθεί η πρόταση αυτή, ούτε αν θα είναι αυτόματη η απόλυση (με διάταξη εισαγγελέα, όπως έχει γίνει σε προηγούμενες αντίστοιχες εφαρμογές) ή αν θα είναι με απόφαση δικαστικού συμβουλίου (όπου η διαδικασία μπορεί να καθυστερεί έως και 3 μήνες). Και είναι προφανές ότι μια διαδικασία υλοποίησης που θα υπερβαίνει τους 2 μήνες θα ακυρώνει το οποιοδήποτε όφελος για τους κρατούμενους που σήμερα κρίνουν ότι ωφελούνται έστω και ελάχιστα από αυτή τη ρύθμιση.
Επιπλέον, η ρύθμιση εξαιρεί παντελώς τους καταδικασμένους για κακουργήματα, ακόμη και αν οι ποινές τους υπολείπονται σημαντικά των 5 χρόνων.
Εξάλλου, σε ό,τι αφορά την περιλαμβανόμενη εν συνεχεία επέκταση των 3/5 ως ελαχίστου ορίου έκτισης ποινής για την υφ’ όρον απόλυση, στα κακουργήματα για ναρκωτικά, αντί των 4/5 στα οποία αυξήθηκε το όριο το 2001, σημειώνουμε ότι:
- Δεν προκύπτει αν αποτελεί εφάπαξ ή διαρκή ρύθμιση.
- Δεν προκύπτει πότε και πώς θα υλοποιηθεί.
- Περιλαμβάνει εξαίρεση για τις καταδίκες για εμπορία κατ’ επάγγελμα, κατηγορία η οποία, λόγω της φύσης του αδικήματος, αποδίδεται συστηματικά από τα δικαστήρια στους κατηγορούμενους, ακόμη και όταν είναι προφανές ότι πρόκειται για χρήστες.
- Αγνοεί σε κάθε περίπτωση ότι στις φυλακές σωρεύονται κρατούμενοι για υποθέσεις ναρκωτικών, με ποινές εξοντωτικές και πάντως πολύ μεγαλύτερες από αυτές που προβλέπουν τα ευρωπαϊκά πλαίσια.
Ως εκ τούτου παραμένει αναπάντητο το αίτημα των κρατούμενων απεργών για την άμεση κατάργηση του εξοντωτικού νόμου 2943/01 που αύξησε τα όρια έκτισης ποινής για τις υποθέσεις ναρκωτικών στα 4/5 από τα 3/5 που μέχρι τότε ίσχυαν, καθώς και στα 25 χρόνια αντί των 20 τα ελάχιστα όρια για τα ισόβια.
3. Όσον αφορά την εφάπαξ μείωση των ποινών
Το υπουργείο προτείνει αντ’ αυτής την έκτακτη (εφάπαξ) μετατροπή των στερητικών της ελευθερίας ποινών έως 5 ετών σε χρηματικές.
Επ’ αυτού σημειώνουμε τα εξής:
- Η μετατροπή είναι μέτρο που μπορεί να ωφελήσει ελάχιστους κρατούμενους με δεδομένο ότι το κόστος μετατροπής ακόμη και όπως ίσχυε πριν τον -με τελευταία υπουργική απόφαση- διπλασιασμό του ποσού εξαγοράς κάθε μέρας ποινής, είναι απαγορευτικό για τους κρατούμενους αυτής της κατηγορίας, που κατά κανόνα προέρχονται από τα ασθενέστερα οικονομικά κοινωνικά στρώματα.
- Η πρόταση επιπλέον είναι αντιφατική διότι ενώ προβλέπει την «αυτοδίκαιη» μετατροπή, εισάγει αμέσως εν συνεχεία ζήτημα κρίσης δικαστηρίου και δικαστικής απόφασης.
- Δεν ορίζει ούτε πώς ούτε πότε θα υλοποιηθεί, με αποτέλεσμα να είναι βέβαιο ότι οι κρατούμενοι που τυχόν μπορούν να ωφεληθούν, αν καθυστερήσει η υλοποίησή της, θα έχουν θεμελιώσει δικαίωμα εξόδου με τις υπάρχουσες διατάξεις και με οικονομικότερους όρους.
- Αφήνει εκτός ρύθμισης όλες τις ποινές πάνω από 5 χρόνια (ακόμη και τις πλημμεληματικές), που αφορούν τον κύριο όγκο των κρατουμένων (πάνω από 6.700).
4. Όσον αφορά το καθεστώς των αδειών
Με τη διάταξη για την αύξηση των ημερών αδείας των κρατούμενων που εξαγγέλλει το υπουργείο, η αύξηση αυτή είναι ελάχιστη (1 μέρα σε κάθε περίπτωση) και άτολμη και δεν ικανοποιεί το αίτημα για την ουσιαστική διεύρυνση ενός μέτρου που έχει κριθεί από τα σημαντικότερα για την επιστροφή του κρατούμενου στην κοινωνία από την οποία αποκόπηκε με τον εγκλεισμό του στις φυλακές.
Επιπλέον, παρά την εξομοίωση των όρων για τη χορήγηση των τακτικών αδειών στους καταδικασμένους με το νόμο περί ναρκωτικών, η εξαίρεση που εισάγεται ως προς την εμπορία και η αοριστία της διάταξης ως προς τις «μεγάλες ποσότητες» αφήνει εκτός της ρύθμισης σημαντικό αριθμό κρατούμενων.
5. Φυλακές Ανηλίκων
Το υπουργείο εξαγγέλλει τη μελέτη του ζητήματος της κατάργησης των φυλακών ανηλίκων παραδεχόμενο την καθυστέρηση της ελληνικής πολιτείας στον τομέα αυτό, πλην όμως δεν προσφέρει καμία παραπάνω ανακούφιση στους κρατούμενους απεργούς πείνας των σωφρονιστικών καταστημάτων αυτής της κατηγορίας, ιδιαίτερα όταν δεν συνοδεύεται από μία ρητή δήλωση του υπουργού για την κατάργηση αυτής της ντροπής.
6. Όσον αφορά την προφυλάκιση
Το υπουργείο εξαγγέλλει μέτρο περιορισμού της προφυλάκισης στους 12 μήνες με εξαιρέσεις για τα κακουργήματα που επισύρουν ποινή 20 χρόνων ή ισόβια.
Επ’ αυτού σημειώνουμε ότι:
- Ήδη ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας προβλέπει ως ανώτατο όριο της προσωρινής κράτησης τους 12 μήνες και μόνον κατ’ εξαίρεση προβλέπει την παράτασή της στους 18, που όμως στην πράξη επιβάλλεται σε όλους τους προφυλακισμένους.
- Η προβλεπόμενη εξαίρεση για τις ποινές των 20 χρόνων (ποινές έως 20 χρόνων προβλέπονται στο νόμο) αφορά περισσότερα από 25 άρθρα του Ποινικού Κώδικα, καθώς και αδικήματα ειδικών νόμων.
7. Εξοντωτικές ποινές
Όσον αφορά τις εξοντωτικές ποινές που επιβάλλουν τα δικαστήρια (αίτημα και σημείο 8 του δελτίου), ναι μεν ο υπουργός παίρνει θέση στο ζήτημα αυτό, όμως επισημαίνουμε ότι η ελληνική Δικαιοσύνη δεν έχει ανάγκη από παραινέσεις για μεγαλύτερη αυστηρότητα αλλά για σεβασμό των αρχών της δικαιότητας, της αναλογικότητας και της επιείκειας. (Υπενθυμίζουμε ότι οι δικαστές μέχρι σήμερα ελέγχονται πειθαρχικά για την επιείκεια και ποτέ για την υπερβολική αυστηρότητα).
8. Όσον αφορά την ιατρική περίθαλψη
Παρότι το πρόβλημα της έλλειψης ιατρικής φροντίδας και κατάλληλων δομών στις φυλακές επιβεβαιώνεται από όλους τους αρμόδιους θεσμικούς και μη φορείς και αναγνωρίζεται από το υπουργείο, η εξαγγελία του δεν περιλαμβάνει κανένα συγκεκριμένο μέτρο για την άμεση βελτίωση της κατάστασης.
9. Αιτήματα και σημεία 10, 12, 13, 14, άδειες, εναλλακτικά μέτρα, ευεργετικά ημερομίσθια και θεραπευτικά προγράμματα, επισκεπτήριο κ.λπ.
Παρότι το υπουργείο αναγνωρίζει την ανάγκη ισότιμης και δίκαιης εφαρμογής του νόμου στα ζητήματα αυτά, καθώς και της επέκτασης των ευεργετικών διατάξεων, σημειώνουμε ότι η θέση του δεν περιλαμβάνει ούτε συγκεκριμένα μέτρα ούτε συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα.
Εξάλλου, καμία πρόνοια δεν υπάρχει στις εξαγγελίες για τον περιορισμό που εισάγεται με την έκτακτη νομοθεσία περί ναρκωτικών στην πρόσβαση των κρατουμένων βάσει του νόμου 1729/87 στην εργασία και τον ευεργετικό υπολογισμό.
10. Το άβατο των φυλακών (αίτημα και σημείο 11)
Οι κρατούμενοι θα περιμένουν την επίσκεψη των επιτροπών των βουλευτών και του Συνηγόρου του Πολίτη άμεσα στις φυλακές, και την πραγματική επικοινωνία τους με τους κρατούμενους, χωρίς εξαιρέσεις, χωρίς να επιχειρηθεί επιλογή προσώπων και χωρίς να προηγηθούν μέτρα για τη συγκάλυψη των πραγματικών συνθηκών κατά περίπτωση. Επιπλέον, τονίζουμε ότι πρέπει να θεσπιστεί η ελεύθερη πρόσβαση στις φυλακές κοινωνικών και επιστημονικών φορέων, καθώς και να καταργηθεί η ακραία αντιδημοκρατική απαγόρευση της διακίνησης πολιτικών εντύπων στις φυλακές.
11. Όσον αφορά τις μεταγωγές (σημείο 16)
Εξακολουθεί να μένει αναπάντητο το αίτημα των κρατουμένων για εξανθρωπισμό των συνθηκών μεταγωγής και κατάργηση της απάνθρωπης μεταφοράς δεμένων με χειροπέδες πισθάγκωνα μέσα στα αστυνομικά οχήματα, που καθιστά αφόρητο βασανιστήριο την κάθε μεταγωγή.
Όσον αφορά τα υπόλοιπα σημεία του Δελτίου Τύπου του υπουργείου Δικαιοσύνης, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι με αυτά το υπουργείο αναγνωρίζει στην πλειονότητά τους τα προβλήματα που αναδεικνύει η κινητοποίηση των κρατουμένων, περιοριζόμενο όμως σε γενικόλογες εξαγγελίες για την αντιμετώπισή τους.
Τέλος, σε ό,τι αφορά τις εξαγγελίες του υπουργείου για τη δημιουργία νέων φυλακών, τονίζουμε ότι αυτό που χρειάζεται δεν είναι νέες φυλακές, και μάλιστα με τη μορφή των απάνθρωπων τσιμεντένιων κλουβιών, αλλά διαφορετική αντιμετώπιση των κατηγορούμενων στα δικαστήρια ώστε να μειωθεί ο αριθμός των εισόδων στις φυλακές και δραστικός περιορισμός των εξοντωτικών ποινών ώστε να αυξηθεί ο αριθμός των εξόδων από αυτές. Σημειώνουμε χαρακτηριστικά ότι οι κρατούμενοι στις φυλακές αυξήθηκαν κατά 125 από τον Ιούλιο του 2008, κατά 1200 περίπου από τον Οκτώβριο του 2007, σχεδόν κατά 2.000 από το 2005 και κατά 220% από το 1996.
Οι φυλακές ασφυκτιούν και οι κρατούμενοι αγωνιούν για πραγματικά και άμεσα μέτρα άμβλυνσης των συνεπειών της αδικίας, της παράλογης αυστηρότητας νόμων και δικαστηρίων, των κακών συνθηκών διαβίωσης και της αδιάλλακτης αντιμετώπισής τους, για μια ουσιαστική βελτίωση της κατάστασης στις φυλακές.
Σε κάθε περίπτωση επαναλαμβάνουμε ότι καλούμε τον υπουργό να συναντηθεί με την Επιτροπή Κρατούμενων για τα αιτήματα και τις απαντήσεις του, όπως έχει ήδη επανειλημμένα ζητηθεί.
