Εξάρτηση και καταστολή στις φυλακές

ΙΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΗ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΗ ΑΝΤΙΝΑΡΚΩΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ

"Αυξημένα μέτρα ασφαλείας στα σωφρονιστικά καταστήματα" («Αυριανή», 2/1/2003)

Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ που προκάλεσε το σοκ από τους θανάτους των κρατουμένων γυναικών στις φυλακές Κορυδαλλού περιορίστηκε σε ένα και μοναδικό ζήτημα: πώς είναι δυνατόν να γίνεται χρήση ναρκωτικών μέσα στο βασίλειο της νομιμότητας και της ασφάλειας; Ξεκινώντας από αυτό το ερώτημα, η συζήτηση περιστράφηκε σε θέματα όπως «οι τρόποι εισαγωγής ναρκωτικών στις φυλακές», «η ευθύνη ή και η συνενοχή των σωφρονιστικών υπαλλήλων», «η διακίνηση εντός των φυλακών» κ.λπ. Ελάχιστοι ήταν εκείνοι που υποστήριξαν ότι το πρόβλημα είναι ακριβώς το αντίθετο. Αντί, δηλαδή, να μας απασχολεί το πώς μπαίνουν τα ναρκωτικά στις φυλακές, θα έπρεπε να μας απασχολεί πώς μπαίνουν τόσοι πολλοί άνθρωποι στις φυλακές εξαιτίας των ναρκωτικών.

Η λύση στο πρόβλημα δεν είναι η εφεύρεση όλο και πιο σκληρών μεθόδων ελέγχου των κρατουμένων, των επισκεπτηρίων κ.λπ., αλλά η εφαρμογή των εξαγγελιών, ότι οι χρήστες δεν διώκονται, και η φροντίδα των τοξικοεξαρτημένων μέσα στις φυλακές. Δεν πρέπει να είναι κανείς σοφός για να αντιληφθεί ότι οι κοινωνικές συνθήκες που ευνοούν τη διάδοση των ναρκωτικών ουσιών δρουν πολλαπλασιαστικά μέσα στις φυλακές και ότι η απαγορευτική πολιτική βρίσκει εκεί το πλήρες αδιέξοδό της.

Δημοσιεύουμε στη συνέχεια απόσπασμα από ένα πρόσφατο ντοκουμέντο που αποκαλύπτει ότι οι ελληνικές αρχές ήταν απολύτως ενημερωμένες για το πρόβλημα, όμως η πολιτική που ακολουθούν οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε τραγωδίες παρόμοιες μ' εκείνη του Κορυδαλλού. Πρόκειται για την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Εξευτελιστικής Μεταχείρισης και Τιμωρίας (CPT). Η Επιτροπή αυτή είναι επίσημο όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης, αρμόδια για την εφαρμογή της ομώνυμης διεθνούς σύμβασης, και επισκέφτηκε την Ελλάδα από τις 23 Σεπτεμβρίου ώς τις 5 Οκτωβρίου 2001. Η πολυσέλιδη έκθεσή της δημοσιεύτηκε στις 20 Νοεμβρίου 2002 και συνοδεύτηκε από μια απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης. Από την πρώτη ματιά είναι σαφές ότι για τις ελληνικές αρχές τα ναρκωτικά είναι θέμα ταμπού. Η έκθεση περιέχει 28 φορές τη λέξη «ναρκωτικά», ενώ η απάντηση της κυβέρνησης μόλις 8. Όσο για την ουσία, η Επιτροπή επισημαίνει και προτείνει, ενώ η κυβέρνηση «αμύνεται».

Η έκθεση της Επιτροπής

Η Επιτροπή αφιερώνει τρεις παραγράφους και μιάμιση σελίδα (από τις 77) στο ζήτημα της «ιατρικής φροντίδας για τη χρήση ναρκωτικών»:

«96. Συνομιλίες με κρατουμένους και σωφρονιστικούς υπαλλήλους αποκάλυψαν ότι, στις περισσότερες από τις φυλακές που επισκέφθηκε η αντιπροσωπεία, πολλοί χρήστες ναρκωτικών συνέχισαν να παίρνουν παράνομα ναρκωτικά στη φυλακή, ακόμη και με ένεση. Έρευνες διενεργήθηκαν πρόσφατα στις Ανδρικές Φυλακές Κορυδαλλού προκειμένου να διαπιστώσουν το επίπεδο της κατανάλωσης ναρκωτικών στη φυλακή και τον αριθμό των εμπλεκόμενων ατόμων. Η Επιτροπή θα επιθυμούσε να λάβει λεπτομερείς συμπληρωματικές πληροφορίες για τα πορίσματα αυτών των ερευνών και για τα μέτρα που ελήφθησαν ως αποτέλεσμά τους.

97. Παρά την ύπαρξη σοβαρού προβλήματος ναρκωτικών στις φυλακές που επισκέφθηκε, η αντιπροσωπεία σημείωσε ότι ελάχιστα μέτρα (εκτός από την παραδοσιακή ασφάλεια των φυλακών) ελήφθησαν ως προς την πρόληψη και ως προς την ψυχολογική-κοινωνική-εκπαιδευτική βοήθεια σε κρατουμένους με προβλήματα που συνδέονται με ναρκωτικά. Στις φυλακές Αλικαρνασσού, η βοήθεια σε κρατουμένους αυτής της κατηγορίας περιοριζόταν στην επίσκεψη ψυχιάτρου, με ανοιχτή τη δυνατότητα περαιτέρω ενίσχυσης μέσω ψυχοθεραπείας. Στις Ανδρικές Φυλακές Κορυδαλλού, η αντιπροσωπεία διαπίστωσε ότι οι "Γιατροί Χωρίς Σύνορα" οργάνωναν κατά καιρούς εκστρατείες ενημέρωσης σχετικά με τη χρήση ναρκωτικών και το AIDS, καθώς και ότι ομάδες στήριξης (ΚΕΘΕΑ, "18 Ανω" και "Ανώνυμοι Τοξικοεξαρτημένοι") οργάνωναν συζητήσεις προκειμένου να υποβοηθήσουν κρατουμένους κατά τη μακρά περίοδο της ψυχικής διαταραχής που ακολουθεί τη διακοπή της λήψης ναρκωτικών και το συνεπαγόμενο σύνδρομο στέρησης.

Μεταξύ άλλων σχεδιαζόμενων μέτρων, η αντιπροσωπεία ενημερώθηκε ότι σύντομα επρόκειτο να τεθεί σε λειτουργία το Κέντρο Απεξάρτησης Κρατουμένων στη Θήβα.

Όπως και να έχει, στα σωφρονιστικά καταστήματα που επισκέφθηκε η αντιπροσωπεία, δεν προβλεπόταν ίχνος μέριμνας για πρόληψη και θεραπεία. Συγκεκριμένα, δεν υπήρχαν συστηματικά προγράμματα πρόληψης ούτε παρείχοντο πρακτικές συμβουλές για το πώς μπορεί κανείς να αποφύγει τους κινδύνους μόλυνσης με AIDS ή ηπατίτιδα που συνεπάγεται η χρήση της ίδιας βελόνας, και δεν προβλέπονταν προγράμματα ψυχολογικής, κοινωνικής και εκπαιδευτικής στήριξης για να βοηθήσουν τους κρατουμένους κατά τη διάρκεια του στερητικού συνδρόμου. Εκτός αυτού, η θεραπεία με το υποκατάστατο μεθαδόνη που είχε ξεκινήσει πριν από τον εγκλεισμό διακοπτόταν με την άφιξη στις φυλακές. Η Επιτροπή εκφράζει ακόμη την ανησυχία της για το γεγονός ότι οι αρμόδιοι υπάλληλοι δεν έχουν εκπαιδευτεί σε θέματα πρόληψης και θεραπείας. Στις περισσότερες περιπτώσεις αναγνώρισαν την απόλυτη αναρμοδιότητά τους στα ζητήματα αυτά, με την εξαίρεση λίγων προσώπων που προσελήφθησαν για το Κέντρο Απεξάρτησης της Θήβας και τοποθετήθηκαν προσωρινά στις φυλακές Κορυδαλλού.

98. Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η βοήθεια σε πρόσωπα με προβλήματα σχετιζόμενα με τα ναρκωτικά δεν είναι απλή υπόθεση, ιδιαίτερα στο περιβάλλον μιας φυλακής. Δεν υπάρχει προφανής ή μία και μοναδική απάντηση ως προς την προσέγγιση που πρέπει να ακολουθηθεί.

Μολαταύτα, η Επιτροπή θεωρεί ότι η πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών πρέπει να επιδιωχθεί αυστηρά και ότι θα όφειλε να στοχεύει στη μείωση τόσο της ζήτησης όσο και των επιπτώσεών της. Η εισαγωγή στη φυλακή είναι μια προνομιακή ευκαιρία για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα ενός προσώπου με τα ναρκωτικά και για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να παρέχεται σε όλους η κατάλληλη βοήθεια. Συνεπώς, σωστή φροντίδα πρέπει να είναι διαθέσιμη σε όλες τις φυλακές και όχι μόνο στα σωφρονιστικά εκείνα καταστήματα που διαθέτουν ειδικά κέντρα απεξάρτησης. Η βοήθεια που προσφέρεται στα πρόσωπα αυτά οφείλει να είναι ποικίλη, συνδυάζοντας ορθά ιατρικά, ψυχολογικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά προγράμματα αποτοξίνωσης με προγράμματα υποκατάστασης για ασθενείς εξαρτημένους από οπιούχες ουσίες που δεν είναι σε θέση να σταματήσουν να παίρνουν ναρκωτικά. Τέλος, όλο το νοσηλευτικό προσωπικό (και γενικώς το προσωπικό των φυλακών) πρέπει να εκπαιδευτεί στα ζητήματα που σχετίζονται με ναρκωτικά».
(Report to the Government of Greece on the visit to Greece carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 23 September to 5 October 2001. Strasbourg, 20 November 2002)

Η απάντηση της κυβέρνησης

Απέναντι σ' αυτές τις αιτιάσεις και τις παραινέσεις, το ελληνικό υπουργείο Δικαιοσύνης απαντά σε μισή σελίδα (από τις 62) και σε μία μόνο παράγραφο:

«96. Η έρευνα που διενεργήθηκε από την υπηρεσία μας αποκάλυψε ότι υπάρχουν τριάντα περίπου τρόποι με τους οποίους μπορούν να εισαχθούν τα ναρκωτικά στις φυλακές.
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι εισαγωγές ναρκωτικών αποκαλύφθηκαν χάρη στους εξονυχιστικούς ελέγχους σε κρατουμένους, επισκέπτες και κάθε άλλο πρόσωπο που μπαίνει στη φυλακή, καθώς και σε όλα τα δυνατά αντικείμενα και τρόφιμα. Παρ' όλα αυτά, πάντοτε επιτυγχάνεται η εισαγωγή κάποιας ποσότητας και, ως εκ τούτου, η χρήση της από τους κρατουμένους.

Αυτό ισχύει και για τις Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού. Όπως επιβεβαίωσε και η Επιτροπή, υπάρχουν ομάδες στήριξης, όπως αυτές που αναφέρονται στην οικεία παράγραφο. Εκτός αυτού, ένα πιλοτικό πρόγραμμα εγκαινιάστηκε στο Κέντρο Απεξάρτησης Κρατουμένων της Θήβας με 24 ενήλικους και 7 ανήλικους κρατουμένους, ενώ τρία ακόμη Κέντρα Αποτοξίνωσης αναμένεται να τεθούν σε λειτουργία (το ένα από αυτά μέσα σε ένα χρόνο).

Για τους λόγους αυτούς, πιστεύουμε ότι τα προαναφερθέντα Κέντρα θα προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια στους χρήστες ναρκωτικών. Το Κέντρο Απεξάρτησης της Θήβας μπορεί ήδη να υποδεχθεί περισσότερους από 300 κρατουμένους, οι οποίοι επιλέγονται από ειδική επιτροπή σε κάθε φυλακή ύστερα από αίτηση των ενδιαφερομένων. Επίσης οι Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού έχουν εξοπλιστεί με διάφορα μηχανήματα για τον έλεγχο επισκεπτών και αντικειμένων (ανίχνευση ναρκωτικών, εκρηκτικών κ.ο.κ.), όπως πέντε μαγνητικές πύλες, φορητούς ανιχνευτές και συσκευές ακτίνων Χ για τον έλεγχο των χειραποσκευών. Άλλες 10 φυλακές εξοπλίστηκαν με παρόμοια μηχανήματα και, σε πρόσφατη συνάντηση, αποφασίστηκε να εξοπλιστούν πλήρως όλες οι φυλακές της χώρας.

Το προσωπικό της φυλακής, κατά τη μαθητεία του στη Σχολή Σωφρονιστικών Υπαλλήλων, αποκτά ορισμένες στοιχειώδεις γνώσεις για ζητήματα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά, το AIDS και άλλες μεταδιδόμενες νόσους, όπως η ηπατίτιδα, καθώς και με μεθόδους πρόληψης κ.ο.κ.

Η έρευνα που αναφέρεται από τη Επιτροπή στην παράγραφο αυτή ξεκίνησε από τον τότε αρχιφύλακα των Φυλακών Κορυδαλλού (ο οποίος στο μεταξύ μετατέθηκε), αλλά δεν έχει ολοκληρωθεί, ως εκ τούτου δεν έχουν εξαχθεί ακόμη σχετικά συμπεράσματα».

(Response of the Government of Greece to the report of the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) on its visit to Greece from 23 September to 5 October 2001. Strasbourg, 20 November 2002)

Όπως διαπιστώνετε, το κύριο επιχείρημα του υπουργείου Δικαιοσύνης αφορά την εφευρετικότητα όσων εισάγουν ναρκωτικές ουσίες στις φυλακές και την υιοθέτηση αυστηρών μηχανισμών ελέγχου. Η μοναδική πραγματική δικαιολογία της ελληνικής κυβέρνησης είναι η δημιουργία του Κέντρου Απεξάρτησης Κρατουμένων στον Ελαιώνα Θηβών. Όμως ακόμα και σήμερα, σ' αυτή την πρότυπη μονάδα χωρητικότητας 300 κρατουμένων «φιλοξενούνται» μόλις 30!

Οι λόγοι της δυσπιστίας των κρατουμένων και η άρνησή τους να συμμετάσχουν σε παρόμοια προγράμματα είναι πολλοί. Κυρίαρχο ρόλο, όμως, παίζει η συνείδηση των κρατουμένων ότι δεν συμβιβάζεται η απεξάρτηση με κατασταλτικές μεθόδους. Αν δεν υιοθετηθούν οι προτάσεις της Επιτροπής εντός των κανονικών φυλακών, τα Κέντρα Απεξάρτησης θα παραμένουν κενά.

http://www.iospress.gr/mikro2003/mikro20030111.htm